Bankacılık terimleri arasında yer alan valör, kökeni itibariyle Fransızcadan gelen bir kelimedir. İngilizcede value biçiminde kullanılan bu terim, anlaşması önceden yapılmış olan işlemin gerçekleşeceği tarih anlamına gelir.
Değer tarihi şeklinde de ifade edilen kelime bir faiz veya borcun başlama tarihini belirtmek için kullanılır. Krediyle ilgili işlemlerde ise değer tarihi bir sonraki iş gününü ifade eder.
Değer tarihi hesaplama işlemleri basit bir formülle gerçekleştirilebilir:
Valör = Faiz gün sayısı / Valörlü gün sayısı X Banka faiz oranı
Örneğin, paranızı bir bankada %11 faiz ve 1 valör günü ile 30 günlük vadeli hesaba yatırmış olabilirsiniz. Bu durumda 30/31 x 11 sonucunda 10.6 oranı elde edilir. Yani, bankaya yatırdığınız paranın faiz getirisi 1 günlük değer tarihi farkıyla %10.6 olmuştur.
Değer tarihi hesaplamaları bankalarda otomatik olarak gerçekleştirilir. Ancak kendiniz de değer tarihi hesaplaması yaparak çeşitli transfer ve faiz işlemlerinde paranızın değerini korumaya yönelik anlaşmalar gerçekleştirebilirsiniz.
İşlem tarihi, ilgili işlemin gerçekleştiği günü ifade ederken değer tarihi ise talimatın fiilen yerine getirileceği tarihi baz alır. Söz konusu kavramlar işlemin yapılması ve gerçekleşmesi arasındaki süreleri içine alır. Bu kavramların süresi değişik uygulamalara göre farklılaşabilir.
Valör, transfer tutarının hesaba geçeceği tarihi belirtir. Eğer bir para transferi ayın 3’ünde Cuma akşamı yapıldıysa tutarın diğer hesaba geçişi ayın 6’sında pazartesi sabahı olabilir. İlgili tarihler bankacılık uygulamalarına göre değişebilir.
Bazı durumlarda değer tarihini beklemeden de işlem yapmak mümkün olabilir. Buna valörsüz para işlemleri de denir.
Bankacılık ve finans dünyasında sıkça dillendirilen değer tarihi terimi, faizin hesaba işlemeye başladığı ilk gün veya bir sonraki gün anlamı taşır. Bu uygulamayla birlikte finans kurumları, değer tarihi süresinden sonra faiz ödemesine başlar.
Örneğin, herhangi bir bankada vadeli hesap açtığınızda genellikle faiz ertesi gün hesabınız üzerinde işlemeye başlar. Faizin başladığı gün ise değer tarihi olarak adlandırılır.
Değer tarihleri, işlemin kesin tarihini belirtmesi açısından önem arz eder. Ekstra bir durum meydana gelmemesi durumunda işlemler tam tarihinde başlar.
Örneğin, mesai saatleri dışında gerçekleşen para transferlerinde değer tarihi devreye girer. Cuma akşamı gönderdiğiniz paranın karşı tarafın hesabına ne zaman geçeceğini tarih ve saat açısından belirleyebilirsiniz.
Değer tarihiyle ilgili bazı örnekler şu şekildedir:
İngilizcede spot date ifadesi ile açıklanan kavram, spot valör şeklinde de bilinir. Söz konusu kavram, bankacılık işlemlerinde faaliyetlerin iki gün sonrasında gerçekleşmesi durumunu anlatır. Yani, yapılmak istenen işlem aynı gün içinde değil, iki işlem günü sonrası için talimatlandırılmış olur.
Fon alımı ve benzeri uygulamalar için bankacılık prosedürlerinde birtakım işlemlerin gerçekleşmesi gerekebilir. Bazı şartların kontrol edilmesi için gereken süre spot valör ile belirlenir. Örneğin, çarşamba günü işleme alınan bir talimat cuma günü gerçekleşir.
Spot işlemlerde değer tarihi genellikle iki gündür. Ancak bazı işlemlerde bu süre üç güne kadar çıkabilir. Sürenin uzaması durumunda faiz hesaplamalarında da bazı değişiklikler meydana gelebilir. Mesela, 32 gün vadeli bir hesap için değer tarihi üç gün ise faiz hesaplaması 35 gün şeklinde gerçekleşebilir.
Spot işlemlerde uygulanan süreler bankadan bankaya göre değişiklik gösterebilir. Bazı bankalar valörlü veya valörsüz işlemler gerçekleştirebilir. İlgili değişiklikler genellikle paranın hacmine göre de belirlenir. Çünkü büyük tutarlar söz konusu olduğunda bir gün bile ciddi kayıplara neden olabilir.
İleri bir gün için anlaşılan işlemlerin aynı gün gerçekleşmeyeceği kabul edilmiş olur. Bu durumda işlemler belirlenmiş bir ileri tarihte aktif hale gelir.
Örneğin, altın alım-satım işlemlerinde altının, kişinin hesabına aynı gün değil, ileri bir tarihte aktarılacak olması bu konuya örnektir. Faizli işlemlerde de 2 gün değer tarihi olması, faizin iki gün sonra işlemeye başlayacağı anlamı taşır.
Bankacılık dünyasında vadeli hesap işlemlerinde T+1 ve T+2 olmak üzere farklı kavramlar kullanılabilir. T harfi aynı günü gösterirken T+1 bir sonraki günü, T+2 ise iki gün sonrasını ifade eder.
Örneğin, T harfi işlem yapılan gün olarak kabul edilirse T+1 işlemden bir sonraki gün hesaba faiz işleneceği, T+2 ise iki gün sonra faiz işleneceği anlamına gelir.
Büyük tutarlı yatırımlar için banka ile valörsüz işlemler konusunda müzakere yapılabilir. Aynı şekilde değer tarihinin azaltılması konusunda talepte bulunulabilir.
Vadeli hesaplarda hesap dönemine göre belirli faiz oranları geçerlidir. İlgili günler dışında hesabınızdaki tutarı çekmeniz mümkün olmaz.
Eğer paranızı yine de çekmek isterseniz o ayın faizi hesabınıza işlenmez. Bu sebeple o aylık faiz kazancınızı elde edemezsiniz.
Ancak değer tarihli hesaplarda gün belirleme seçeneği tamamen size aittir. Bu sayede hesabınızdaki tutarı istediğiniz zaman çekebilme özgürlüğüne sahip olursunuz.
Değer tarihli mevduat hesapları açmak için bireysel olarak bankalara başvuru yapmak gerekir. Ya da bankacılık mobil uygulamaları üzerinden dilediğiniz değer tarihli hesabı açabilirsiniz. Ancak bazı durumlarda ek belgeler için banka şubesine uğramanız gerekebilir.
Değer tarihli mevduat hesap aktivasyonları bankadan bankaya göre farklılık gösterebilir. Vadeli değer tarihli hesap açılışlarında önceden belirlenen değer tarihi neticesinde banka kazancınızı size verir ve arka tarafta işlemleri yapmaya devam eder. Vadesiz değer hesaplarında ise gece hesaba işlenen faiz oranları banka tarafından alınır.
Valörlü mevduat hesaplarındaki faizler, vadeli hesaplarla ortak noktalara sahiptir. Önceden kararlaştırılan tarihlerde verilen faizler yatırımcıların getiri elde etmesini sağlar.
Ancak bazen banka kurallarına göre bu tip hesaplar uzun vadede çok kazançlı olmayabilir. Bu nedenle değer vadeli hesaplar hakkında bankanızla görüşmeli ve bankanızdan faiz ve kȃr oranları hakkında önceden bilgi almalısınız.
Forex piyasalarında işlem yaparken swap maliyeti bulunur. Bu maliyet, değer tarihli şekilde uygulanır.
Pazartesi, Salı ve Cuma akşamları bir gün şeklinde uygulanan değer tarihi, hesaplamalar üzerinde etkin rol oynar. Hafta sonuna tekabül eden değer tarihli işlemler de hafta başına yansıtılacak şekilde ilerler. Gününde kapatılmayan işlemlerde biriken gün değeri oranında yansıtma yapılır.