Batık Maliyet Etkisi
Gerçek hayatta olduğu gibi yatırım dünyasında da bireylerin kararlarının arkasında rasyonel gerekçeler kadar rasyonel olmayan nedenler de vardır. Bunlardan biri de batık maliyet etkisi olarak adlandırılan eğilimdir.
Batık maliyet yanılgısı, yatırımcıların kaybettikleri parayı geri kazanma umuduyla kötü kararlar almaya devam etmesi olarak tanımlanabilir. Bu yanılgı kendisini yalnızca finansal yatırımlarda göstermez. Örneğin, uzun vadeli iş projeleri veya ilişkilerde harcanan zamanın boşa gideceği düşüncesi de bu etkiye neden olabilir.
Yazımızda batık maliyet etkisini detaylıca inceleyeceğiz.
Batık Maliyet Etkisi Nedir?
Batık maliyet yanılgısı, yatırımcıların geçmişte yaptıkları finansal yatırımların değer kaybetmesine rağmen, bu yatırımları elden çıkarmak yerine daha fazla kaynak ayırarak pozisyonlarını koruma eğiliminde olmalarını ifade eder.
Bir hisse senedi ya da yatırım aracının değeri düşerken yatırımcılar çoğu zaman daha fazla kayıp yaşama korkusuyla bu yatırımları sürdürmekte ısrar edebilirler. Bu durum, yatırımcıların duygusal kararlar almasına neden olarak rasyonel olmayan yatırım stratejileri geliştirmelerine yol açabilir.
Batık maliyet etkisi, yatırımcılar için özellikle zararlıdır çünkü bu etki altında olan bir yatırımcı, gelecekteki olası kazançları göz ardı ederek sadece geçmiş kayıpları telafi etme çabasıyla hareket eder.
Örneğin; bir yatırımcı, değer kaybeden bir hisse senedini, başlangıçta yaptığı yatırımı geri kazanma umuduyla elinde tutmaya devam edebilir. Ancak bu karar çoğu zaman yatırımcının daha fazla kayıp yaşamasına yol açar, çünkü bu hisse senedinin gelecekte toparlanma olasılığı belirsiz olabilir.
Batık Maliyet Yanılgısının Psikolojik Nedenleri
- Yatırımcılar, kayıpları kabullenmekte zorlanır ve kaybettiklerini geri kazanma umuduyla yatırımlarına devam ederler. Bu durum duygusal olarak tatmin edici olmasa da kaybı kabul etmekten kaçınma isteği doğurur.
- İnsanlar, sahip oldukları şeylere gerçek değerlerinden daha fazla önem atfederler. Bu nedenle bir yatırıma sahip olduklarında onun değerini olduğundan fazla görme eğilimindedirler.
- Geçmişte yapılan yatırımlar ve bu yatırımlar için harcanan emek, zaman ve para, yatırımcıların o yatırımı sürdürme konusunda ısrarcı olmalarına neden olabilir. Beraberinde rasyonel olmayan bir şekilde geçmişteki maliyetlere odaklanmalarına yol açar.
- İnsanlar genellikle riskten kaçınma eğilimindedir. Bir yatırım kayba uğradığında yatırımcılar daha fazla risk alarak bu kaybı telafi etmeye çalışabilirler.
- Yatırımcılar, başkalarının gözünde kaybeden olarak görülmekten kaçınmak için zararda olan bir pozisyonu kapatmak yerine devam ettirirler. Bu da batık maliyet yanılgısının etkisini güçlendirir.
- Yatırımcılar, yatırımlarının sonunda toparlanacağına dair aşırı güven geliştirebilirler. Bu aşırı güven, daha fazla zarar göreceklerini bilseler bile yatırımlarını sürdürmelerine neden olabilir.
Batık Maliyet Yanılgısı Örneği
Batık maliyet yanılgısını somutlaştırmak için borsa yatırımları bağlamında bir örnek ele alabiliriz. Diyelim ki bir yatırımcı, belirli bir hisse senedini 100 TL'den satın alıyor. Bir süre sonra, şirketin performansı beklentilerin altında kalıyor ve hisse senedinin fiyatı 70 TL'ye düşüyor. Bu noktada yatırımcının önünde iki seçenek var: ya hisseyi satıp zararı realize etmek ya da hisseyi elde tutarak fiyatın yeniden yükselmesini beklemek.
Batık maliyet yanılgısına kapılan bir yatırımcı, hisse fiyatı düşmesine rağmen geçmişte bu hisseye yaptığı yatırımı göz önünde bulundurarak hisseyi satmak istemez. Yatırımcı, "Bu hisseye zaten 100 TL yatırdım, eğer şimdi satarsam zarar etmiş olurum. Beklersem belki fiyat tekrar yükselir," diye düşünür.
Bu yanılgı, yatırımcının zararı kabullenememesi ve hisseyi elde tutma kararını geçmişte harcanan paraya dayandırması sonucu ortaya çıkar. Oysa rasyonel bir yatırımcı, hisse senedinin gelecekteki performansına ve piyasadaki diğer fırsatlara bakarak karar vermelidir. Eğer hisse senedinin fiyatının daha da düşme olasılığı yüksekse zararı realize etmek ve kalan parayı daha iyi bir yatırım fırsatına yönlendirmek daha mantıklı olabilir.
Batık Maliyet Etkisinden Nasıl Kaçınılır?
Batık maliyet etkisinden kaçınabilmek için izleyebileceğiniz bazı yollar şunlardır:
- Yatırım yaparken duygusal kararlar almak, batık maliyet etkisine kapılmanıza neden olabilir. Yatırımlarınızı değerlendirirken hisse senedine ne kadar para yatırdığınızdan ziyade bu hisse senedinin gelecekte nasıl performans göstereceğine odaklanın.
- Yatırım yaparken belirli bir hisse senedine yatırım yapmadan önce bir çıkış stratejisi belirleyin. Örneğin, belirli bir seviyede zarar ettiğinizde hisseyi satma kararı alabilirsiniz. Bu tür bir strateji, duygusal kararlar almanızı engeller.
- Mevcut yatırımınıza bağlı kalmak yerine paranızın başka bir yerde daha iyi değerlendirilebileceğini düşünün. Diğer yatırım fırsatlarını değerlendirerek sermayenizin en verimli şekilde kullanıldığından emin olun.
- Daha önce yaptığınız harcamaların, bugünkü kararlarınızı etkilemesine izin vermeyin. Geçmişte yaptığınız yatırımlar artık geri dönülmez harcamalardır ve gelecekteki kararlarınızı etkilememelidir.
- Yatırımlarınızı düzenli olarak değerlendirin ve performanslarını objektif bir şekilde analiz edin. Eğer bir yatırımın artık hedeflerinize hizmet etmediğini görüyorsanız satmayı düşünmekten çekinmeyin.
